«Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΡΙΝ ΓΙΝΕΙ ……ΜΕΓΑΣ !!!»
Αναστάσιος Κούζης- Κούζαρος, Καλλιτέχνης Θεάτρου Σκιών, Φιλόλογος
ΜΕΡΟΣ Α’
Η εντυπωσιακότερη και δημοφιλέστερη φιγούρα του Θεάτρου Σκιών, αναμφίβολα, θεωρείται ο «Μέγας Αλέξανδρος», συναγωνιζόμενη, ίσως, αυτή του «Αντιόχου του Μακεδόνος». Οι δε κατά κόρον παιζόμενες παραστάσεις: «το καταραμένο Θεριό», ή «το Αραχνιασμένο Σπήλαιο», ή «ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο Φίδι», ή «ο Αλέξανδρος και η ωραία Σειρήνη», ή « ο Αντίοχος ο Μακεδών και τα Επτά Θηρία», ή «ο Αντίοχος και τα Αινίγματα της Βεζυροπούλας»…..και τόσες άλλες με παραλλαγμένους τίτλους και υποθέσεις, ώθησαν εδώ και πάρα πολλά χρόνια πλήθος ευφαντάστων μελετητών, ερευνητών, θεατρολόγων και λοιπών ειδικών, σχετικών ή μη να αναζητήσουν την πηγή έμπνευσης τους, τη στιγμή μάλιστα που ο πρωταγωνιστής δεν είναι άλλος από τον ενδοξότερο στρατηλάτη και κατακτητή της αρχαιότητος, τον Αλέξανδρο τον Μέγα, τον Μακεδόνα Βασιλέα!
Δημιουργός της πρωταρχικής παράστασης – Μήτρας, απ’ την οποία γεννήθηκαν όλες οι άλλες δεν θα μπορούσε, όπως παραδέχονται όλοι σχεδόν, να είναι άλλος από τον Γενάρχη του Ελληνικού Καραγκιόζη, τον Μίμαρο, τον Δημήτριο Σαρδούνη! Απ’ αυτή την αφετηρία ορμώμενοι στις αναζητήσεις τους κινήθηκαν: από τις μυθολογικές δρακοντοκτονίες της Αρχαιότητας ως τον βίο του Μεγαλομάρτυρα Αγίου Γεώργιου του Τροπαιοφόρου και από τη «Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου» ως τον ήρωα Αλέξανδρο – Γεώργιο Καστριώτη, τον θρυλικό Σκεντέρμπεη, φθάνοντας μέχρι το έργο «Φερχάτ και την Σιρίν»!
Χαρακτηριστικά είναι τα όσα υποστηρίζει με απόλυτη βεβαιότητα ο Μίμης Μόλλας, γράφοντας για τον Μεγαλέξαντρο, τη φιγούρα, αλλά και την παράσταση: «….Είναι η μόνη-ίσως-αυστηρά παραδοσιακή φιγούρα σε κατασκευή και δράση και προϋπήρξε αυτούσια στην Ηπειρώτικη Σχολή. Μόλο που είναι συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο και η φιγούρα τείνει να του μοιάσει σε κάθε λεπτομέρεια, η σκηνική παρουσία του δεν είναι ιστορική, όπως είναι, λόγου χάρη, στους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης.
Πρώιμη φιγούρα Αλεξάνδρου
Δραματουργικά είναι η προσωποποίηση του ελληνικού πνεύματος στη δυναμική του εκδήλωση και αρετή. Είναι η φιλοσοφία στα Αινίγματα, ο Ηρακλής στο Λέοντα (Νεμέα αλληγορικό) και στα Εφτά Θηρία (Λερναία Ύδρα) κι ο Άγιος Γεώργιος στο Φίδι (Δράκοντα) στις τέσσερις παραστάσεις του ηπειρώτικου Καραγκιόζη που κληρονομήσαμε….». Και παρακάτω «…Σε τούτο το έργο υπάρχει ένα ανακάτεμα θρύλου. Είναι ένα κράμα της αλληγορίας απ’ τις Βέδες (που το ελληνικό πνεύμα σκοτώνει τον Δράκοντα της αμορφωσιάς) και απ’ τον Άγιο Γεώργιο…».
Στο ίδιο πνεύμα και ο έτερος γόνος παλαιού Καραγκιοζοπαίκτου, ο Ευγένιος Σπαθάρης καταθέτει τη δική του εκδοχή με τρόπο αδιαμφισβήτητο: «….Ο Μεγαλέξανδρος και το καταραμένο φίδι είναι το κλασικότερο έργο του Θεάτρου Σκιών, βγαλμένο από το δάσκαλο του Καραγκιόζη, τον Μίμαρο, τον μαθητή του Μπράκαλη (εννοεί Μπράχαλη) που ήρθε από την Τουρκία και δημιούργησε το ελληνικό Θέατρο Σκιών. Ο Μεγαλέξανδρος είναι έργο ηρωϊκό, θρησκευτικό και κωμικό. Ο Μίμαρος ήταν ψάλτης στη Μητρόπολη Πατρών. Ήταν εγγράμματος, είχε γνώσεις, αυτός έβγαλε και τον σιόρ Διονύσιο για να σατιρίσει τη Φραγκοκρατία των Επτανήσων. Έβγαλε και άλλα ηρωϊκά έργα που αγαπήθηκαν, γιατί ταυτόχρονα δίδασκαν και μάθαιναν τον κόσμο την ιστορία μας. Ένα απ’ αυτά λοιπόν ήταν και ο Μεγαλέξανδρος που αγαπήθηκε πολύ και από τους Καραγκιοζοπαίκτες και από τον κόσμο….Τον Μεγαλέξανδρο και το καταραμένο φίδι τον πρωτοείδα τριών χρονώ από τον πατέρα μου….Η φιγούρα του Μεγαλέξανδρου πρέπει να είναι μεγάλη. Όλοι οι καραγκιοζοπαίχτες φροντίζουν να τον κάνουν ωραίο. Και σαν άντρα και σαν προσωπικότητα, αφού ήταν αυτοκράτορας.
Μόνο στο άλογο δεν τον ανέβασαν ποτέ. Αυτό είναι μια λεπτομέρεια….Ο ήρωας παρουσιάζεται με βυζαντινή φορεσιά. Με θώρακα, χωρίς μπέρτα-γιατί η μπέρτα είναι για τα σαλόνια, για τα παλάτια- Έξω από αυτά είναι πολεμιστής…. Έχει θώρακα, περικνημίδες, κοντάρι…. «Βοήθα Χριστέ και Παναγιά κι εσύ, Αγία Ειρήνη, να σκοτώσω το τέρας, να πάρω τη Σελήνη». (Σελήνη είναι η κόρη Σελήνη είναι η κόρη του Πασά)….. (το ορθό είναι “….για να σκοτώσω το Θεριό να πάρω τη Σειρήνη”, γιατί Σελήνη δεν υπάρχει σ’ αυτό το έργο! σ.σ.)…. Όχι «τα λόγια» του Μεγαλέξανδρου δεν τα βρήκα πουθενά γραμμένα. Έμαθα το έργο από τον πατέρα μου- όπως και πολλά άλλα. Από τότε που το έγραψε ο Μίμαρος έχει φυσικά από στόμα σε στόμα αλλάξει, αλλά ο βασικός καμβάς παραμένει ο ίδιος. Και κάθε καραγκιοζοπαίχτης το σκηνοθετεί ανάλογα με το φυσικό του…».
Από την ανωτέρω πεπατημένη, όμως, ξεστράτισε ο ερευνητής Εμμανουήλ Ζάχος με την «Πιάτσα» του. Ανατρέχοντας, λοιπόν, στη μαρτυρία του Καραγκιοζοπαίκτη Παντελή Μελίδη μετατόπισε σε ακόμη παλαιότερο χρονικό σημείο τη δημιουργία του έργου, αλλάζοντας και το δημιουργό του: «Από παράδοση των παλαιών καλλιτεχνών του Θεάτρου Σκιών, ξέρουμε πως ο Αλή Πασάς είχε στην αυλή του στα Γιάννενα έναν καραγκιοζοπαίχτη, τον Ιάκωβο, που θεωρείται ο πρώτος διδάξας το κλασικό έργο του Καραγκιόζη «ο Μεγαλέξανδρος και ο κατηραμένος όφις…». ο ίδιος πιστεύει ότι η παράσταση αυτή αποτελεί «θέαμα θρησκευτικό, μυστηριακό «δρώμενο» μουσουλμανικής αίρεσης. Ήταν μυστική λειτουργία των Μπεκτασήδων που μέλος της ήταν ο Αλή Πασάς, καθώς και πολλοί από την αυλή του».
Συμπεραίνει δε πως ο Καραγκιοζοπαίκτης Ιάκωβος ήταν Εβραίος στην καταγωγή, εξισλαμισμένος, ακολουθώντας το ρεύμα του αρχιραβίνου Σαμπατάι Σεβί του 17 ου αι. Όσο για τον Αλέξανδρο ο Ζάχος, μέσα από έναν δικής του εμπνεύσεως συνδυασμό ιστορικών δεδομένων και υποθέσεων, τον ταυτίζει τελικά με τον Σκεντέρμπεη, τον Γεώργιο- Αλέξανδρο Καστριώτη! Ενωρίτερα, ο ιστορικός Κώστας Μπίρης, στηριζόμενος στα όσα άκουσε από τον Ανδρέα Αγιομαυρίτη και άλλους Καραγκιοζοπαίκτες, σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Θέατρο», αναζήτησε τις πηγές απ’ τη μια στη Χριστιανική Παράδοση του δρακοντοκτόνου Άϊ-Γιώργη, κι απ’ την άλλη στη «Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου», όπου υπάρχει δρακοντοκτονία.
Στην παραδοχή αυτή τον οδήγησε η εκ μέρους του ατυχής παρετυμολογία, κατά τον Ζάχο, του ονόματος της ηρωίδος του Καραγκιόζικου έργου Σερήνης. Ο Κώστας Μπίρης, λοιπόν, θεωρεί το όνομα παραφθορά του Σειρήνα. Σειρήνες συναντά ο Μεγαλέξανδρος στις όχθες κάποιας λίμνης, σύμφωνα με τη «Φυλλάδα», που «έλεγαν τραγούδια πολλά τόσον εύμορφα, ώστε ο νους του ανθρώπου επαίρνετο». Ο Αλέξανδρος, όμως, δεν υπέκυψε στον ερωτά τους και έφυγε ασυγκίνητος! Τέλος, ο Τούρκος καραγκιοζολόγος Σαμπρί Εσσάτ Σιγιαβουσκίλ παραπέμπει στον περίφημο λαϊκό μύθο του Φερχάτ και της Σιρίν, που έδωσε το ομώνυμο έργο στον Τουρκικό Καραγκιόζη, με πολλές ομοιότητες με τη δική μας παράσταση.
Ο μύθος, όμως αυτός, έχει τις ρίζες του στα πραγματικά γεγονότα που αφορούν τον νεαρό Βασιλέα των Περσών Χοσρόη τον Β΄ και την σύζυγό του Ειρήνη, κόρη του προστάτη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μαυρικίου περί το 591 μ.Χ. 3-4 Το ερώτημα, όμως, που τίθεται είναι το κατά πόσο οι ανωτέρω προσεγγίσεις ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, γιατί τα λίγα σωζόμενα έντυπα ντοκουμέντα σκιαγραφούν μια άλλη λιγότερο ηρωική και περισσότερο αρνητική εικόνα του Αλεξάνδρου και μια πιο καθημερινή και ρηχή παρουσίαση «των κατορθωμάτων του» στο μπερντέ του Καραγκιόζη.
Μπορείτε να διαβάσετε here το πρώτος μέρος.
